Tá Gé Bhánéadanach Ghraonlannach, fospeicis den Ghé Bhánéadanach Mhór, ar cheann de na géanna is neamhchoitianta san Eoraip. Tagann an t-ainm óna raon póraithe samhraidh in Iarthar na Graonlainne agus an aghaidh bán (‘albi-frons’) ar mhullach an éin. Téann na géanna tríd an Íoslainn sa samhradh agus san fhómhar, agus caitheann siad an geimhreadh in Éirinn agus in Albain. Tá siad liath-donn, le gob agus cosa oráiste. Tá aghaidh bán sainiúil ag éin fásta agus barranna dubha ar a mbolg, a athraíonn i méid i measc na n-éan. Tá an aghaidh bán as láthair i measc ógánaigh ar dtús, ach forbraíonn sé de réir a chéile i rith an gheimhridh. Bíonn ionga dubh ag éin óga ag bun an ghoib freisin.
Gnáthóg
Go traidisiúnta, tugadh an ‘ghé portaigh’ ar an speiceas, ó na laethanta a raibh a ngnáthóga geimhrithe in Éirinn sna portaigh go príomha. Bheathaigh siad ar thalamh ard agus ar bhratphortach saibhir i bplandaí cothaitheacha ar nós an Deilf Shocbhán agus Ceannbhán. Le himeacht ama, tá laghdú tagtha ar úsáid na bportach ag na géanna mar gheall ar damáiste do na gnáthóga de bharr gníomhaíochtaí ar nós saothrú móna. De réir mar a tharla na hathruithe seo, thosaigh siad ag geimhriú níos mó agus níos mó i riasca fionnuisce agus féarthailte fliucha.
Léiríonn na figiúirí is déanaí ó 2021 go ndearna 8,500 éan geimhriú in Éirinn. Bíonn an líon is mó díobh ag beathú ar thalamh talmhaíochta ar Shlabaí Loch Garman. Tháinig na géanna ar an Slab Thuaidh den chéad uair sa bhliain 1912 agus le linn an 20ú haois tá sé mar dhaingean acu in Éirinn agus é ina óstach ar dhá thrian ar a laghad de dhaonra geimhrithe na hÉireann. Sa chuid eile den tír, tá ealtaí measartha beag agus idir 100 agus 750 éan acu.
Caomhnú agus Athrú Aeráide
Is iomaí Gé Bhánéadanach Ghraonlannach a bhí le fáil go forleathan ar fud phortaigh agus riasca na hÉireann tráth, ach mar gheall ar bhrú ó sheilg, athruithe in úsáid talún agus suaitheadh agus forbairt mhéadaithe ag daoine, bhí laghdú ag teacht ar an daonra ó na 1950idí go dtí na 1970idí. Tugadh isteach moratóir ar lámhach ar na tailte geimhrithe in 1982/3 agus in 1999 shroich an daonra iomlán buaicphointe ag 35,500 éan. Ó shin i leith, áfach, tá laghdú mór tagtha ar an daonra, agus thart ar 20 go 22,000 éan san iomlán fágtha anois. Mar thoradh air sin, tugadh isteach cosc iomlán ar lámhach na ngéanna san Íoslainn in 2006.
Léiríonn monatóireacht go bhfuil na cúiseanna atá leis an meath ollmhór seo nasctha lena mbitheolaíocht póraithe. Ní phóraíonn ach líon beag éan agus ní saolaítear dóthain éin óga chun a chur in ionad caillteanais nádúrtha bhliantúla. Faoi láthair ceaptar go bhféadfadh athruithe ar choinníollacha meitéareolaíochta sa Ghraonlainn cur go mór leis an meath. Cuireann titim sneachta an earraigh ar na tailte goir de bharr gaotha níos séimhe agus níos fliche ó fharraigí níos teo le blianta beaga anuas bac ar iarrachtaí na n-éan iad féin a ramhrú agus uibheacha a tháirgeadh. I measc na gcúiseanna eile a d’fhéadfadh a bheith ann tá iomaíocht idirspeiceasach agus Géanna móra Ceanada ag bogadh níos faide ó thuaidh áit a bhfuil an aeráid níos séimhe. D’fhéadfadh sé go mbeadh roinnt buntáistí ag baint leis an athrú aeráide do na géanna, áfach, mar go bhféadfadh leá méadaithe i limistéir nua sa Ghraonlainn deis a thabhairt dóibh acmhainní bia a shaothrú.
Tá staidéar fadtéarmach leanúnach ar siúl ar na géanna, arna chomhordú idir na stáit ar a mbealaí eitilte (na tíortha ar a mbealaí imirce). Déantar monatóireacht ar na géanna ar na tailte geimhrithe le comhaireamh daonra, áireamh aoise agus fáinniú. Úsáidtear na sonraí ó na coiléir oráiste sainiúla chun gluaiseachtaí éin aonair, dílseacht don suíomh (cé chomh dílis atá siad do thailte beathaithe nó neadaithe) agus caidrimh teaghlaigh a rianú. Tréigeann dath an choiléir le himeacht ama agus níl aon fo-iarmhairtí fadtéarmacha ag na coiléir. Baineadh úsáid freisin as teiliméadracht satailíte chun na géanna a rianú feadh a mbealach imirce chun cabhrú le réimsí tábhachtacha cruinnithe do na géanna a aithint agus a ainmniú.
Scéal Imirce na nGéanna
Tacaíonn ceithre náisiún, bealaí eitilte na Graonlainne, na hÍoslainne, na hÉireann agus na Ríochta Aontaithe, leis an nGé Bhánéadanach Ghraonlannach ag amanna éagsúla den bhliain agus roinneann siad an fhreagracht as an ngé a chaomhnú. Is léiriú é turas na ngéanna seo ar a ndiongbháilteacht: in aghaidh na bliana cuireann siad suas míleáiste de thart ar 6,000 ciliméadar (thart ar 3,700 míle), gan eitiltí gearra idirthurais laistigh dá ngnáthóga san áireamh. Le linn eitilte, is féidir leis na géanna luas suas le 70 ciliméadar san uair a bhaint amach. Chun freastal ar an gcothú atá riachtanach chun an turas seo a chríochnú, tagann athrú suntasach ar a bhfiseolaíocht. Laghdaítear méid na n-orgán sa chorp agus is léir go méadaíonn an bolg le stórtha saille. Is féidir leis na cinn fhireanna suas le cileagram saille (aon trian cuid de mheáchan coirp) a dhó le linn a n-imirce. Baineann siad úsáid as gaotha cúil chun an iarracht atá ag teastáil a laghdú agus chun a n-imeacht a amú go tréimhsí gaoithe oiriúnacha, ag sroicheadh na hÉireann ar na gaotha fuara thuaidh a thagann leis an ngeimhreadh agus ag fágáil arís leis na gaotha te ó dheas a thagann leis an earrach.
Fómhar: Ón nGraonlainn go hÉirinn
San fhómhar, tosaíonn an teocht sna himill thuaidh dá raon ag titim agus éiríonn an aimsir fuar agus dian, agus tosaíonn bia ag fáil gann. De réir mar a théann plandaí sa Ghraonlainn faoi shuan don gheimhreadh, déanfaidh na géanna a mbealach chuig aeráidí níos séimhe agus iad sa tóir ar fhoinsí bia eile. Éiríonn siad go dtí airde níos mó ná 3,000 méadar (3km) chun an oighearchaidhp ollmhór a chlúdaíonn 80% den Ghraonlainn a thrasnú agus chun an Íoslainn a bhaint amach.
Tá an Íoslainn ina pointe leathbhealaigh agus ina limistéar cruinnithe don chéad chéim eile dá dturas, agus í thart ar leath bealaigh idir a n-áit chónaithe samhraidh agus gheimhridh. Sroicheann siad Albain agus Éire thart ar mhí Dheireadh Fómhair, agus ag an am sin beidh siad díreach tar éis turas thart ar 3,000 km a chríochnú agus beidh siad tuirseach agus beidh ocras orthu. Toisc go bhfuil na géanna dílis don suíomh, fillfidh siad ar na láithreacha a d’úsáid siad le blianta beaga anuas agus tosóidh siad ag beathú agus ag líonadh suas a gcuid stórtha saille arís.
Geimhreadh: Éire & Albain
Le linn an gheimhridh, déanann céatadán mór den daonra geimhriú in Éirinn, agus an chuid eile in Albain. In Éirinn, tá ealtaí de suas le cúpla céad éan le fáil i gcontaetha Dhún na nGall, Ros Comáin, na hIarmhí agus Uíbh Fhailí.
Mar sin féin, is é Loch Garman an suíomh is tábhachtaí dá gcuid in Éirinn, ag óstáil suas le 10,000 éan sna blianta roimhe sin. Déanann na géanna seo imirce laethúil níos lú i Loch Garman, ag fágáil na bpáirceanna oscailte ag luí na gréine chun dul ar an bhfara thar oíche ar oitir ghainimh chuan Loch Garman áit a bhfuil sé níos sábháilte dóibh. Is iontach an radharc é gluaiseacht na mílte éan le chéile sa spéir chorcairdhearg. Ag breacadh an lae, tiocfaidh siad ar ais isteach i bpáirceanna na Slabanna Thuaidh agus Theas, áit a gcaitheann siad laethanta gearra an gheimhridh ag innilt ar fhéar seagail agus fréamhacha cham an ime agus seimre. Baineann siad leas freisin as réim bia de bharra fréamhacha a saothraíodh go speisialta dóibh mar chuid dá mbainistiú.
Earrach: Éire go dtí an Ghraonlainn
Tar éis dóibh an geimhreadh a chaitheamh ag ligean a scíthe agus ag líonadh a gcuid stórtha saille, faoi mhí Aibreáin tá na Géanna i riocht an-mhaith chun a dturas fillte a dhéanamh chuig na tailte goir. Léiríonn na laethanta fada agus na teochtaí arda go dtiocfaidh deireadh lena gcuairt in Éirinn ar feadh séasúr eile.
Caithfidh na Géanna a n-eitilt a leanúint ar ais tríd an Íoslainn go dtí an Ghraonlainn. D’fhéadfadh an turas go dtí an Íoslainn achar chomh gairid le 18 uair an chloig a thógáil. Nuair a bheidh siad san Íoslainn, tógfaidh sé roinnt ama ar na Géanna scíth a ligean agus iad féin a chothú ar thalamh féaraigh, sula mbogfaidh siad ar aghaidh arís. Rachaidh siad 3 chiliméadar ar airde go dtí oighearchaidhp na Graonlainne ar eiteog arís agus tiocfaidh siad i dtír i limistéir na chéad leá in Iarthar na Graonlainne.
Samhradh: An Ghraonlainn
Nuair a shroicheann siad an Ghraonlainn den chéad uair ag tús mhí na Bealtaine, cruinníonn na Géanna le chéile in ealtaí suas le 200 éan, ag beathú ar fhréamhacha faoi thalamh de réir mar a théann an leá ar aghaidh. Scarfaidh péirí pórúcháin ansin ó na príomh-ealtaí agus socróidh siad in aice le riasca agus portaigh fionnuisce.
Tá an nead mar log ar an talamh, clúdaithe le fásra agus clúmh. Ag deireadh mhí na Bealtaine, breithfidh an baineannach idir ceithre agus sé ubh le dath donnbhuí orthu, agus tógann sé sin suas le ceithre seachtaine ansin le gor. D’fhéadfadh na héin óga fanacht lena muintir ar feadh roinnt blianta.
Agus na tuismitheoirí ag freastal ar na cinn óga, tosaíonn siad ag cur na gcleití, rud a tharlaíonn ar bhonn bliantúil agus a mhaireann thart ar 30 lá. Titeann na cleití eitilte caite go tapa, agus tagann cinn nua ina n-ionad. Le linn na cleití, ní bhíonn na géanna in ann eitilt agus bíonn siad leochaileach, mar sin rachaidh siad san uisce chun creachadóirí a sheachaint. I mí Lúnasa agus i mí Mheán Fómhair, tosaíonn na géanna tuismitheora agus a dteaghlaigh ag cruthú ealtaí agus ag nascadh le géanna neamhphóraithe eile. Faoi dheireadh mhí Mheán Fómhair beidh siad réidh le dul ar imirce ó dheas arís agus cuirfear tús leis an timthriall arís. . . . .
Bainistíocht
Chun tacú le daonra geimhridh Géanna Bánéadanacha Graonlannacha, mar aon le líon éan fiáin eile a bhfuil tábhacht idirnáisiúnta leo (m.sh. Cadhan agus Ealaí Glóracha) déantar Anaclann Éanlaithe Fiáine Loch Garman a bhainistiú mar thalamh feirme oibre. Tá sé seo á chomhordú ag an tSeirbhís Páirceanna Náisiúnta agus Fiadhúlra agus Cairde Éanlaith Éireann, i gcomhpháirtíocht le húinéirí talún eile agus feirmeoirí comharsanachta. Táirgtear féar agus barra fréimhe ar ardchaighdeán sa Slab Thuaidh, a chuimsíonn réim bia geimhridh an ghé bhánéadanach. Cuirtear an féarach ar fáil ansin le haghaidh innilt beostoic i rith an tsamhraidh, rud a chabhraíonn lena choinneáil i riocht oiriúnach nuair a fhilleann na héin gheimhrithe.
